Social Return on Investment (SROI) การลงทุนเพื่อสังคมที่วัดค่าได้จริง

ดังนั้นจึงเกิดแนวคิด SROI – Social Return on Investment ขึ้นมา เพื่อเป็นเครื่องมือวัด “ผลตอบแทนทางสังคม” โดยการแปลงคุณค่าที่จับต้องไม่ได้ให้กลายเป็นมูลค่าทางการเงินที่เปรียบเทียบได้จริง เช่น การลงทุน 1 บาท สร้างผลลัพธ์คืนสู่สังคมได้กี่บาท
SROI คือ กรอบการวัดและรายงานผลกระทบทางสังคมและสิ่งแวดล้อมในเชิงมูลค่า โดยเปลี่ยนผลลัพธ์ที่ไม่ใช่การเงิน (non-financial outcomes) ให้เป็นตัวเลขเชิงการเงิน เพื่อให้ผู้ลงทุน หน่วยงานรัฐ หรือองค์กรเข้าใจได้ง่ายขึ้นว่า การลงทุนหรือโครงการสร้างคุณค่าอะไรกลับคืนบ้าง
ตัวอย่างเช่น โครงการอบรมทักษะอาชีพให้เยาวชน 200 คน ใช้งบประมาณ 5 ล้านบาท แต่สร้างมูลค่าทางสังคม เช่น รายได้ที่ผู้เข้าร่วมสามารถหาได้ สุขภาพที่ดีขึ้น และความมั่นใจในชีวิต เมื่อรวมกันแล้วอาจคิดเป็น “ผลตอบแทนต่อสังคมกว่า 16 ล้านบาท” นั่นหมายความว่า ลงทุน 1 บาท สร้างคุณค่าได้

ขั้นตอนการทำ SROI
การประเมินผลตอบแทนทางสังคมไม่ได้ซับซ้อนเกินไป หากเข้าใจโครงสร้างหลัก 6 ขั้นตอน ดังนี้
1.กำหนดขอบเขตและผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย (Establish Scope & Stakeholders) กำหนดวัตถุประสงค์ของโครงการ และระบุว่าใครคือผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย เช่น ชุมชน ผู้เข้าร่วมโครงการ หน่วยงานรัฐ หรือภาคธุรกิจ
2.วางแผนผลลัพธ์ (Mapping Outcomes) สร้างแผนที่ผลลัพธ์ (Impact Map) เพื่อดูเส้นทางการเปลี่ยนแปลงจากกิจกรรม → ผลผลิต (outputs) → ผลลัพธ์ (outcomes) → ผลกระทบ (impact)
3.ประเมินมูลค่าของผลลัพธ์ (Valuing Outcomes) ใช้ “ตัวแทนทางการเงิน” (financial proxies) เพื่อแปลงสิ่งที่วัดยาก เช่น ความสุข ความมั่นใจ หรือโอกาสทางสังคม ให้เป็นมูลค่าทางการเงินที่จับต้องได้
4.คำนวณต้นทุน (Inputs) รวมค่าใช้จ่ายทั้งหมด ทั้งเงินทุน เวลา แรงงาน และทรัพยากรที่ใช้
5.วัดผลกระทบจริง (Establishing Impact) ปรับค่าผลลัพธ์ด้วยการหักลบ Deadweight (สิ่งที่จะเกิดขึ้นอยู่แล้ว), Attribution (สิ่งที่ผู้อื่นมีส่วนช่วย) และ Drop-off (ผลลัพธ์ที่ลดลงตามเวลา)
6.คำนวณอัตราส่วน SROI (SROI Ratio) เปรียบเทียบมูลค่าผลตอบแทนที่ได้กับต้นทุนการลงทุน เช่น อัตราส่วน 1:3 หมายความว่า การลงทุนทุก 1 บาท สร้างผลตอบแทนทางสังคม 3 บาทมากกว่า 3 บาท

หลักการสำคัญของ SROI
เพื่อให้การคำนวณมีความโปร่งใสและเชื่อถือได้ Social Value International ได้วาง 8 หลักการ (Principles of SROI) ได้แก่

• ให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียมีส่วนร่วม (Involve stakeholders)
  
• เข้าใจและอธิบายการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น (Understand what changes)
  
• ให้คุณค่ากับสิ่งที่สำคัญ (Value the things that matter)
  
• รวมเฉพาะสิ่งที่มีความสำคัญต่อผลลัพธ์ (Only include what is material)
  
• ไม่อ้างเกินจริง (Do not overclaim)
  
• ยึดความโปร่งใส (Be transparent)
  
• ตรวจสอบผลลัพธ์ (Verify the result)
  
• ตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลง (Be responsive)
  
  

ข้อดีของการใช้ SROI

• วัดผลเชิงคุณค่าได้จริง ทำให้เห็นว่าการลงทุนสร้างการเปลี่ยนแปลงที่จับต้องไม่ได้ เช่น ความสุข ความเท่าเทียม ได้อย่างเป็นรูปธรรม
• ช่วยตัดสินใจลงทุน/นโยบาย ผู้บริหารสามารถใช้ข้อมูลนี้ในการจัดสรรงบประมาณหรือเลือกโครงการที่คุ้มค่าที่สุด
• สร้างความน่าเชื่อถือ องค์กรที่สามารถแสดง SROI ได้อย่างโปร่งใส จะได้รับความเชื่อมั่นจากนักลงทุน ภาคี และผู้บริจาค
• เป็นเครื่องมือสื่อสาร ตัวเลข SROI เข้าใจง่าย และสื่อสารได้ดีกว่าการบรรยายเชิงนามธรรม
  

กรณีศึกษา  โครงการบริจาคเลือด (Blood Donation Campaign) ของ Frasers Property Thailand
Frasers Property Thailand (FPT) จัดกิจกรรม “Blood Donation Campaign” ที่อาคารสามย่านมิตรทาวน์ และขยายไปยังอาคารสำนักงานอื่น ๆ ในกรุงเทพฯ เป้าหมายคือการสนับสนุนการบริจาคโลหิตให้กับสภากาชาดไทย สร้างคุณค่าแก่สังคมและเพิ่มการมีส่วนร่วมของพนักงานและผู้เช่าอาคาร
วิธีการทำ SROI
การประเมิน Social Return on Investment (SROI) ของโครงการนี้ มีการดำเนินการตามขั้นตอนดังนี้
1.กำหนดผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย

• ผู้บริจาค (พนักงาน / ผู้เช่าอาคาร)
• ผู้รับบริจาค (ผู้ป่วย)
• สภากาชาดไทย
• ชุมชนโดยรอบ
  

2.ระบุผลลัพธ์ (Outcomes Mapping)

• ได้ปริมาณโลหิตที่เพียงพอสำหรับผู้ป่วย → ลดภาระค่าใช้จ่ายด้านการรักษาพยาบาล
• ผู้บริจาคได้รับสุขภาพจิตที่ดีขึ้น → ความภูมิใจและการมีส่วนร่วมในสังคม
• องค์กรได้รับการยอมรับด้านความรับผิดชอบต่อสังคม (CSR)
  

3.การตีมูลค่าทางการเงิน (Valuing Outcomes)

• ใช้ Financial Proxies เช่น ค่าใช้จ่ายในการรักษาที่ประหยัดได้จากการได้รับโลหิตทันเวลา, มูลค่าทางเศรษฐกิจของชีวิตที่ยืนยาวขึ้น, และมูลค่าความสุข (well-being value) ของผู้บริจาค
  

4.การปรับผลกระทบ (Impact Adjustment)

• หักลบ Deadweight (สิ่งที่อาจเกิดขึ้นโดยไม่มีโครงการ)
• หัก Attribution (ปัจจัยที่ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียอื่น ๆ มีส่วนทำให้เกิดผลลัพธ์)
  

5.การคำนวณ SROI Ratio 
นำ “มูลค่าทางสังคมรวม” หารด้วย “ต้นทุนรวมของโครงการ”

ผลลัพธ์ของ SROI
ทุก ๆ 1 บาทที่ลงทุนในโครงการบริจาคโลหิตนี้ สร้างผลตอบแทนทางสังคมกลับคืน 4.5 บาท

มูลค่าที่สร้างขึ้นเกิดจาก

• ผู้ป่วยได้รับเลือดทันเวลา → ประหยัดค่าใช้จ่ายและรักษาชีวิต
• ผู้บริจาคมีสุขภาพจิตดีขึ้น → ความสุข ความภูมิใจในการช่วยเหลือสังคม
• ภาพลักษณ์องค์กรด้าน CSR → เสริมความน่าเชื่อถือและคุณค่าต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย

SROI คือเครื่องมือที่เปลี่ยน “คุณค่าทางสังคม” ให้เป็น “ตัวเลขที่จับต้องได้” ช่วยให้องค์กรและนักลงทุนเข้าใจว่าการลงทุนสร้างผลลัพธ์มากกว่าเงินที่มองเห็น และยังเป็นการสื่อสารคุณค่าต่อสังคมอย่างโปร่งใส การทำ SROI ที่ดีไม่ใช่เพียงการคำนวณตัวเลข แต่คือการเข้าใจ มุมมองของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และแสดงให้เห็นว่าการลงทุนทุกบาทสร้าง “ความเปลี่ยนแปลงที่มีความหมาย”